Belediyeler Tarafından İşyerlerinden Tahsil Edilen Evsel Katı Atık Ücreti

Belediyeler tarafından belirlenen tarifeler kapsamında evsel katı atık ve atıksu hizmetlerinden yararlanan gerçek ve/veya tüzel kişi olan herkese evsel katı atık ücreti kesilmektedir.

Kesilen evsel katı atık ücretine ilişkin belediyeler tarafından oluşturulan tarifelerin hukuka uygunluğu ve kesilen ücretlerin hukuka uygunluğu son zamanlarda belediye alanı içerisinde faaliyet gösteren işyerleri tarafından yargıya taşınan konulardandır.

Bu yazıda evsel katı atık ücretine ilişkin kanuni düzenlemeler ve hukuki uyuşmazlıklar ele alınacaktır.

1. Belediyelerin Evsel Katı Atık Ücreti Talep Etmesinin Hukuki Dayanağı Nedir?

5393 Sayılı Belediye Kanunu hükümleri uyarınca belediyelerin görev alanında olan alanlarda çevre sağlığının korunması, temizlik ve katı atığa ilişkin hizmetlerin sunulması belediyelerin asli görevlerindendir.

Bu kapsamda, belediye sınırları içerisinde yer alan ve belediyenin çevre temizlik hizmetlerinden faydalanan herkes 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanunu uyarınca çevre temizlik vergisine tabidir. Aynı Kanun uyarınca, belediyede yeni kanalizasyon tesisi yapılması veya mevcut tesislerin yenilenmesine ilişkin verilen hizmetlerde de kişiler kanalizasyon katılma payından sorumlu olmaktadır.

5393 sayılı Belediye Kanunu’nun “Belediyenin Yetkileri ve İmtiyazları” başlıklı 15/d maddesi ile, belediyelere hizmet karşılığı alacakların tahsili hususunda yetki tanınmıştır. Bu kapsamda da belediyelerin kendi belirlediği tarifeler doğrultusunda kişilerden evsel katı atık ücreti tahsil edilmektedir.

27.10.2010 tarihli ve 27742 sayılı Resmi Gazete’de yürürlüğe giren, Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmeliği’nde evsel katı atık ücreti aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır:

“26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununun Mükerrer 44 üncü maddesi hükmü gereği çevre temizlik vergisi ile aynı Kanunun 87 nci maddesi uyarınca kanalizasyon harcamalarına katılma payı ve 2560 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi uyarınca alınan kullanılmış suları uzaklaştırma bedelini de içerecek şekilde; atıksu ve evsel katı atık ile ilgili verilen tüm hizmetler karşılığında tam maliyet esaslı tarifeye göre belirlenen toplam sistem maliyetini karşılamak üzere evsel katı atık ve atıksu hizmetlerinden yararlananlar tarafından ödenmesi gereken parasal değer.”

Tanım uyarınca evsel katı atık ücreti, çevre temizlik vergisi ve kanalizasyon harcamalarına katılma payını da içeren, belediyenin verdiği evsel katı atık ve atıksu hizmetinden yararlanan kişilere kesilen ücrettir.

Evsel katı atık ücreti, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından yayımlanan “Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz” kapsamında hesaplanmaktadır.[1]

2. Evsel Katı Atık Ücretinin Hukuki Niteliği Nedir?

27.10.2010 tarihli ve 27742 sayılı Resmi Gazete’de yürürlüğe giren, Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul ve Esaslara İlişkin Yönetmeliği gereğince belediyenin atıksu altyapı hizmeti vermekle yükümlü olduğu tüm gerçek ve tüzel kişilerin abone olması zorunludur.

Buna göre, belediye sınırları içerisinde kalan herkes belediyenin verdiği hizmetlerden yararlanabilmek için abonelik sözleşmesi imzalamak zorundadır.

Yönetmeliğin “Hizmet Sözleşmesi” başlıklı 12. maddesi:

“Her bir abone için toplam sistem maliyeti o aboneye verilen veya verilecek hizmete göre hesaplanır. Atıksu altyapı yönetimleri ve/veya evsel katı atık idareleri hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacak her abone karşılıklı sözleşme yapmakla yükümlüdürler.

Sözleşme, abonenin ve/veya atık üreticisinin hangi hizmetlerden yararlandığını ve hangi tarife türü üzerinden ücretlendirileceğini tanımlar.”

düzenlemesini içermektedir.

Bu nedenle, evsel katı atık ücreti, belediye ile taraflar arasında abonelik sözleşmesinden doğan özel hukuk nitelikli bir borçtur.

Sözleşmenin bir tarafının idare olması taraflar arasında kurulan ilişkin özel hukuk niteliğini değiştirmemektedir. Zira, abonelik sözleşmeleri için uygulanacak hukuk 6098 sayılı Türk Borçlar Hukuku’dur.

3. Evsel Katı Atık Ücretine İlişkin Dava Süreçleri Nasıl Yürütülür?

Son zamanlarda, özellikle işyerleri tarafından:

• Belediyelerin yetkileri kapsamında belirlediği ve yürürlüğe koyduğu tarifelerin hukuka uygun olup olmadığı,
• İşyerlerine kesilen evsel katı atık ücretinin hukuka uygun olup olmadığı,  

gibi hususlar yargıya taşınmaktadır.

İşyerleri tarafından, belediyelerin katı atıkları toplamasının asli ve kamusal görevi olduğu, çevre temizliğine ilişkin vergisel yükümlülüklerin zaten yerine getirildiği, bu nedenle ayrıca bir ücret kesilemeyeceğine ilişkin iddialar ile tahsil edilen ücretlerin iptali talep edilmektedir.

 Yönetmelik uyarınca, ”Evsel katı atık hizmetlerine ait ücretler belirlenirken, atık üreticisinin ürettiği atık miktarı aşağıdaki birimlerden biri veya birkaçı kullanılarak tespit edilebilir:

a) Atık ağırlığı,

b) Konteyner sayısı, konteyner hacmi, konteyner doluluk oranı ve atık toplama sıklığı,

c) Atık toplama aracı sayısı, araç hacmi, araç doluluk oranı ve atık toplama sıklığı,

ç) Atık üreticilerinin hanehalkı büyüklüğü, hastanelerde yatak sayısı, okullarda öğrenci sayısı gibi belirli özelliklerine göre belirlenebilecek sabit atık üretim değerleri.”

Bu noktada, evsel katı atık ücretine ilişkin uyuşmazlıklarda görevli mahkemenin belirlenmesi önem arz etmektedir. Zira, idare tarafından tahsil edilen bir ücret olsa dahi kesilen ücret abonelik sözleşmesi kapsamında tahsil edilen özel hukuk nitelikli bir ücrettir.

Bu nedenle, abonelik sözleşmesinden kaynaklanan uyuşmazlıklarda görevli mahkemeler adli yargılardır. Kaldı ki, abonelik sözleşmelerinden doğan tutarı 2024 yılı tarihi itibarıyla 104.000,00-TL olan uyuşmazlıklarda Tüketici Hakem Heyeti’ne başvurulması da zorunlu olup, hakem heyetine başvuru sonrası dava süreçleri yürütülmelidir.  

Belediyenin yetkisi kapsamında yürürlüğe koyduğu tarife ve buna ilişkin idari işlemlere yapılacak itirazlarda ise görevli mahkemeler idari yargılardır.

Nitekim, Uyuşmazlık Mahkemesi Hukuk Bölümü’nün 26.10.2020 tarih ve 2020/576 E., 2020/577 K. sayılı kararında da:

“(…) söz konusu ücretin, idareyle kişi arasında abonman sözleşmesi ile kurulan özel hukuk ilişkisi çerçevesinde ve hizmet karşılığında maliyet-kar esasına göre idarece belirlenen tarifeye dayanılarak alınan bir ücret olduğu, idarenin faaliyet alanıyla ilgili olarak yürürlüğe koyduğu yönetmelik ile buna dayanan tarife kararlarının yargısal denetiminin idari yargı yerinde -idare mahkemeleri; abonman sözleşmesine dayanan bir alacak- borç ilişkisi kapsamındaki katı atık toplama bedelinin tahsiline ilişkin davaların ise adli yargı yerinde görülüp çözümlenmesi gerektiği, uygulamanın bu doğrultuda istikrar kazandığı belirtilerek, davalı belediye tarafından katı atık ücretinin ödenmesine ilişkin işlemin iptali istemiyle açılan davanın adli yargı yerinde görülmesi gerektiğine karar verilmiştir. Bu durumda; davacıdan talep edilen evsek katı atık ücretinin, özel hukuk hükümlerine tabi olan abonelik sözleşmesinden kaynaklandığı, bu sebeple, söz konusu ücretin iptali/ davacı şirketin borçlu olmadığının tespitine karar verilmesi isteminden kaynaklanan uyuşmazlığın görüm ve çözümünün adli yargı mercilerine ait olduğu sonucuna varılmıştır.”

denilmiştir.

Sonuç olarak, evsel katı atık ücreti belediyenin verdiği evsel katı atık ve atıksu hizmetinden yararlanan kişilere kesilen ücret olup, buna ilişkin yapılacak itirazlarda görevli mahkeme belirlenmeden başvurunun yapılması ve/veya dava açmadan önce başvurulması zorunlu olan kurumlara başvurulmaması sürecin olumsuz sonuçlanmasına yol açacaktır.